Στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων – πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο
Λένορμαν 218 • Αθήνα 104 43
16-18 Δεκεμβρίου 2022 

Από το Καστελλόριζο και την Πάτρα μεταφερόμαστε στην Αθήνα, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο. Το Μουσείο Γρίφων Μεγίστης (Καστελλορίζου) και το Σωματείο ΕΝ.Ι.Γ.ΜΑ (Ένωση Ιδεών, Γρίφων, Μαθηματικών) συνομιλούν με τη Βιβλιοθήκη σε ένα τριήμερο Φεστιβάλ γεμάτο κατασκευές και παιχνίδια.

Η ιστορία του Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου ξεκίνησε το 2020. Τότε ο μαθηματικός Πανταζής Χούλης, πρώην καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αυστραλίας, νυν συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης και συνιδρυτής εταιρείας παραγωγής εκπαιδευτικών γρίφων, ίδρυσε το ομώνυμο Μουσείο. Το Μουσείο Γρίφων διαθέτει σήμερα μία από τις μεγαλύτερες συλλογές γρίφων, παγκοσμίως.  Πρόσφατα ανακηρύχθηκε Ευρωπαϊκό Κέντρο Επιστήμης, Τεχνολογίας και Τέχνης STARTS (Science+Technology+ARTS). Κατόπιν πρότασης και σε συνεργασία με την Ελένη Γραμματικοπούλου, με πολυετή πείρα, σημαντικές επιτυχίες και μεγάλες διοργανώσεις στον χώρο της Επικοινωνίας της Επιστήμης, η ίδρυση του Μουσείου Γρίφων οδήγησε στην ιδέα της διοργάνωσης ενός Φεστιβάλ Γρίφωνστο Καστελλόριζο, με τη φιλοδοξία το ακριτικό νησί να παραγάγει και να εξαγάγει πολιτισμό.

Η ιστορία των γρίφων όμως έχει τις ρίζες της βαθιά πίσω στον χρόνο. Ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, συνέθεσε αναρίθμητα αινίγματα και γρίφους. Κατά την εποχή του, η Λίνδος κατέστη κέντρο γραμμάτων και τεχνών και ο ίδιος συνέβαλε στην αναστήλωση του ναού της Αθηνάς στον τόπο του. Από τον Δωδεκανήσιο Κλεόβουλο και τον 6^οαι. π.Χ, μεταφερόμαστε στους Δωδεκανήσιους γριφολόγους και γριφοποιούς του 21^ουαι. μ.Χ., οι οποίοι, αποτίοντας φόρο τιμής στην πόλη της Αθηνάς, ταξιδεύουν με το Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου στην πρωτεύουσα της Ελλάδας. 

Επόμενη στάση, λοιπόν, η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, ένας τόπος εξερεύνησης και «θεματοφύλακας» της γνώσης, της συνεργατικής μάθησης και της συνδημιουργίας, προσβάσιμος σε μικρούς και μεγάλους. Εκεί οι Γρίφοι Λογικής συναντούν τις Επιστήμες και τον Πολιτισμό μέσα από σειρά δράσεων, προσαρμοσμένων σε κάθε ηλικία. Σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται, η δημιουργική σκέψη οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση της γνώσης, πέρα από τα καθιερωμένα εκπαιδευτικά πρότυπα. Απευθυνόμαστε σε όλους εκείνους που ανυπομονούν να προσεγγίσουν την επιστημονική γνώση μέσα από διαφορετικά εργαλεία και τρόπους μάθησης. Στόχος μας είναι μικροί και μεγάλοι να προβληματιστούν, να πειραματιστούν και, μέσα από συζητήσεις, παρουσιάσεις, διαδραστικά παιγνίδια και βιωματικά εργαστήρια, να δώσουν τις δικές τους λύσεις στους γρίφους. Μεγάλοι διαγωνισμοί δισδιάστατων και τρισδιάστατων γρίφων, ένα κυνήγι θησαυρού μέσα στα βιβλιοστάσια και τα αναγνωστήρια της Βιβλιοθήκης και το Χωριό του Άι Βασίλη αποτελούν ορισμένες μόνον από τις δράσεις του Φεστιβάλ.

Σας περιμένουμε όλους στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο για μια τριήμερη γιορτή με παιχνίδια, εκθέσεις και διαγωνισμούς Γρίφων!

Και μη φοβηθεί κανείς τη Μέδουσα της Μεγίστης, απαιτητική μεν, αξιαγάπητη δε…

Θα κυριαρχεί παντού και ως λογότυπο και ως ο κυριότερος προς επίλυση γρίφος!

Το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της Λένορμαν… με λίγες λέξεις

Το 1883, επί κυβερνήσεως Χαρίλαου Τρικούπη, επιβάλλεται φόρος στον καπνό, δημιουργούνται, με κρατική δαπάνη, τα πρώτα δημόσια καπνεργοστάσια και καθορίζεται η λειτουργία τους. Οι απασχολούμενοι εργάτες διορίζονται από τον Υπουργό Οικονομικών και επιβλέπονται από διευθυντές και ελεγκτές, που είναι δημόσιοι υπάλληλοι. Στην Αθήνα, το πρώτο δημόσιο καπνεργοστάσιο κατασκευάζεται το 1887 επί της οδού Αριστοτέλους και καταστρέφεται το 1928 από πυρκαγιά.

Το δεύτερο δημόσιο καπνεργοστάσιο της Αθήνας οικοδομείται τη διετία 1928-1930 στην τότε οδό Κηφισσού, τη γνωστή σήμερα Λένορμαν, στην απομακρυσμένη από το κέντρο, αραιοκατοικημένη συνοικία της Κολοκυνθούς. Η μελέτη για την ανέγερση του κτηρίου εκπονείται από τους πολιτικούς μηχανικούς Παύλο Αθανασάκη και Αντώνη Λιγδόπουλο. Το κτήριο, με συνολικό εμβαδόν 19.000 τ.μ., είναι βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, διώροφο με ημιυπόγειο και αναπτύσσεται σε τετράγωνη κάτοψη. Αποτελείται από τέσσερις πτέρυγες, παραταγμένες περιμετρικά του οικοδομικού τετραγώνου, οι οποίες εσωτερικά δημιουργούν μία μεγάλη τετράπλευρη υαλοσκεπή αυλή, 1000 τ.μ. Κτήριο καθ’ όλα συγχρονισμένον και ευρυχωρότατον από την αρχή, το Δημόσιο Καπνεργοστάστιο Αθηνών συμμετέχει σε γεγονότα και προσαρμόζεται σε εξελίξεις που σφραγίζουν την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας, καθώς και τη συνακόλουθη μεταμόρφωση του αστικού της τοπίου, από τον Μεσοπόλεμο έως τον 21^ο αιώνα.

Η ίδρυσή του, την εποχή που ακμάζει η βιομηχανία κατασκευής σιγαρέττου, παρέχει στέγη σε είκοσι πέντε μικρές μεσαίες επιχειρήσεις. Στο ισόγειο πραγματοποιούνται οι εργασίες κοπής και συσκευασίας καπνού, στον όροφο η παραγωγή τσιγάρων και πούρων και στο υπόγειο η αποθήκευση των καπνών και το χαρμάνι.

Χωρίς να απομακρυνθούν οι αρχικοί μισθωτές, η πολεμική προετοιμασία και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανοίγουν τις πόρτες του στη Στρατιωτική Καπνοβιομηχανία και την Υγειονομική Υπηρεσία του Στρατού, ενώ τμήματα των υπογείων του διαμορφώνονται σε καταφύγια. Με την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, οι επιταγμένοι από το ελληνικό κράτος χώροι περνούν στα χέρια των δυνάμεων Κατοχής. Στα Δεκεμβριανά το κτήριο καταλαμβάνεται από ομάδες του ΕΛΑΣ και πλήττεται από βρετανικούς όλμους κατά τις βρετανικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Κολωνού. Μεταπολεμικά, η φθίνουσα πορεία της καπνοβιομηχανίας οδηγεί αρκετές επιχειρήσεις σε κλείσιμο. Το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας εγκαθιστά στο κτήριο το «Κέντρο Περιθάλψεως Προσφύγων Κολοκυνθούς», για να στεγάσει δεκάδες οικογένειες απόρων, ανήμπορων και προσφύγων. Οι χώροι που εκκενώνονται από τις καπνοβιομηχανίες αποδίδονται, κυρίως για αποθηκευτικούς σκοπούς, σε δημόσιες υπηρεσίες.

Το 1989, το Υπουργείο Πολιτισμού προχωρά στον χαρακτηρισμό του Καπνεργοστασίου της Λένορμαν ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου, μαζί με τον μηχανολογικό του εξοπλισμό. Το κτήριο παραχωρείται, το 2000, από την Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου εξολοκλήρου στη Βουλή των Ελλήνων. Σήμερα στεγάζει υπηρεσίες και Tμήματα της Βιβλιοθήκης της Βουλής, καθώς και τη Διεύθυνση Εκδόσεων και Εκτυπώσεων της Βουλής.

Δρ. Μαρία Βλασσοπούλου
ιστορικός, Προϊσταμένη Τμήματος Μπενακείου Βιβλιοθήκης & Συλλογών Πολιτικών Προσωπικοτήτων Διεύθυνση Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων.

Πέγκυ Δάρα
αρχιτέκτονας-μηχανικός Ε.Μ.Π., MSc Τμήμα Κτιρίων και Περιβάλλοντος Χώρου Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής των Ελλήνων